Nguồn: insurancejournal.com

Để bù đắp tổn thất nghiêm trọng do những dịch bệnh toàn cầu, Ngân hàng Thế giới (WB) và các đối tác đã ra mắt Trái phiếu phòng dịch (pandemic bond), tận dụng nguồn vốn tư nhân từ các doanh nghiệp Phố Wall để giúp đỡ các nước chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Tuy nhiên từ khi được phát hành vào năm 2014, người hưởng lợi là các nhà đầu tư chứ không phải các nước đang chiến đấu với dịch bệnh.

Ông Lawrence Summers – cựu chuyên gia kinh tế của Ngân hàng Thế giới đã mô tả Trái phiếu phòng dịch là “công cụ tài chính ngu ngốc”. Trái phiếu này được đưa ra sau khi dịch Ebola bùng phát ở Tây Phi để lại những hậu quả khủng khiếp, và dịch virus Corona hiện tại đang phơi bày những lỗ hổng trong cơ chế của nó. Giáo sư Felix Stein thuộc đại học Đại học Cambridge cũng nghiên cứu về Trái phiếu phòng dịch và cho biết, “Những nước cần giúp đỡ lại không nhận được tiền, chỉ có các nhà đầu tư Phố Wall thu lợi.”

Vấn đề đầu tiên là Trái phiếu phòng dịch trả lợi nhuận quá cao. Trái phiếu này là một hình thức bảo hiểm thiên tai, với nguồn quỹ khoảng 190 triệu USD từ các nước tài trợ. Nó hoạt động trên cơ chế: Ngân hàng Thế giới bán trái phiếu cho các nhà đầu tư thuộc khu vực tư nhân, những nhà đầu tư này sẽ nhận được tiền lãi hàng năm, một phần được trả bởi các nước tài trợ. Nếu dịch bệnh xảy ra, các nhà đầu tư sẽ mất số vốn mua trái phiếu ban đầu. Khoản tiền đó được dùng để viện trợ cho các nước chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh. Các nhà đầu tư như Baillie Gifford, Amundi hay Oppenheimer hiện được hưởng mức lợi nhuận lên đến 11% mỗi năm.

Một vấn đề khác là điều kiện nhận viện trợ gây hoang mang trong nỗ lực dập dịch. Một trong những điều kiện để một nước được hỗ trợ là phải có số lượng người chết nhất định. Các trái phiếu phòng dịch được Ngân hàng Thế giới mô tả là phương án “ngăn chặn bệnh truyền nhiễm bùng phát ở mức độ nghiêm trọng thành đại dịch”. Thế nhưng điều kiện nhận viện trợ lại là dịch bệnh kéo dài 12 tuần sau khi bùng phát, ảnh hưởng ít nhất hai quốc gia và gây ra ít nhất 250 trường hợp tử vong.

Ngân hàng Thế giới cho biết thời hạn 12 tuần kết thúc vào ngày 23 tháng 3 và sau đó quyết định viện trợ sẽ được đưa ra bởi một cơ quan độc lập. Số tiền viện trợ tối đa vào khoảng 196 triệu USD, tuy nhiên sẽ khó có thể gửi đi ngay. Bởi vì chỉ những nước nghèo nhất thế giới mới đủ điều kiện nhận hỗ trợ, trong khi các nước chịu ảnh hưởng dịch bệnh nặng nề nhất là Trung Quốc, Ý, Iran, Tây Ban Nha và Hàn Quốc.

Một bài báo trên Tạp chí Y khoa Anh quốc (BMJ) vào năm 2019 của tiến sĩ Clare Wenham (Trường Kinh tế London) cùng đồng nghiệp đã chỉ ra, Trái phiếu phòng dịch trả gần 115 triệu USD cho các nhà đầu tư, trong khi chỉ viện trợ ngắn hạn 61 triệu USD cho cộng hòa Congo vì dịch Ebola vừa rồi. Bà Wenham nhận định cơ chế Trái phiếu phòng dịch có lỗ hỏng và phức tạp một cách không cần thiết, thời gian viện trợ là quá lâu và tiêu chuẩn khá độc đoán, “Rõ ràng vào lúc số lượng người chết ở một nước đạt đủ điều kiện thì dịch bệnh đã lây lan nghiêm trọng”.

Tính đến nay, virus Corona đã lây nhiễm hơn 307.000 người và giết chết hơn 13.000 người. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố COVID-19 là đại dịch và đã lây lan đến hầu hết các quốc gia. Đối với nhiều người, virus này chỉ biểu hiện nhẹ hoặc trung bình như ho và sốt. Tuy nhiên đối người lớn tuổi và người có vấn đề về sức khỏe từ trước, virus có thể gây bệnh nặng như viêm phổi. Có khoảng 92.000 người đã được chữa khỏi, chủ yếu là ở Trung Quốc. Theo ý kiến của bà Wenham, Trái phiếu phòng dịch có thể hoạt động tốt hơn nếu thay đổi điều kiện của các khoản viện trợ, chẳng hạn vào lúc WHO ban bố tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu vào cuối tháng 1. Bà nói, “Nếu mục tiêu là giúp ngăn chặn dịch bệnh, thì thật vô lý nếu chờ đến khi dịch bệnh lan rộng rồi mới viện trợ.”

Bà Olga Jonas – Nhà kinh tế học tại Đại học Harvard và từng làm việc ở Ngân hàng Thế giới cũng bày tỏ nghi vấn tại sao lại cần có Trái phiếu phòng dịch, “Ngân hàng Thế giới có 29 tỷ USD tài sản lưu động, đủ năng lực tài chính để hỗ trợ khi có dịch bệnh bùng phát.”

Đầu tháng này, Ngân hàng Thế giới đã tuyên bố sẽ cung cấp 14 tỷ USD giúp đỡ chống dịch virus Corona. Ngân hàng từ chối cho biết liệu Trái phiếu phòng dịch có tiếp tục hoạt động sau dịch COVID-19 hay không.